महाविकास आघाडी आणि महायुती यांच्यातील महाराष्ट्राचे अनोखे महाभारत हे सहा प्रमुख पक्षांमधील संधीसाधूपणा, विश्वासघात आणि राजकीय भाऊबंदकीच्या रणांगणावर लढले जात आहे. एकीकडे उद्धव ठाकरे यांची शिवसेना, काँग्रेस आणि शरद पवार यांची राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि दुसरीकडे मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांची शिवसेना, भारतीय जनता पक्ष आणि आणि अजित पवार यांच्या राष्ट्रवादी काँग्रेसचा समावेश आहे. कोणीही जिंको, परंतु ही जशी उद्धव ठाकरे आणि एकनाथ शिंदे यांच्या अस्तित्वाची लढाई असेल, तसाच हा राज्याचे ज्येष्ठ नेते शरद पवार यांचा अखेरचा लढा मानला जातो.

महाराष्ट्राची निवडणूक ही शरद पवार आणि नरेंद्र मोदी यांच्यात थेट लढत आहे. हे दोघेही परिस्थितीमुळे शत्रू आणि परस्पर आदरामुळे मित्र आहेत. मोदींच्या करिष्म्याच्या पूर्ण वैधतेचीही ही महत्त्वाची कसोटी असेल. पवारांना आपण श्रेष्ठ आणि ताकदवान मराठा असल्याचे सिद्ध करणे महत्त्वाचे आहे. आपल्या विश्वासू नातेवाईकाने ‘दादा’गिरी करून फसवल्यानंतर, पवारांनी 26 वर्षांपूर्वी स्थापन केलेल्या राष्ट्रवादीचा प्रभाव पुनर्संचयित करण्याच्या उद्देशाने सूड उगवला आहे.

शरद पवार एक जखमी वाघ आहे, नशिबाने गुरगुरणारा आणि त्याच्या गुहेतून बाहेर येण्यास तयार आहे. असं म्हणतातच ना, की जखमी वाघापेक्षा काहीही धोकादायक नाही. पवार आपल्या जखमांवर पुंकर मारत बसले नाहीत तर तर शत्रूला पराभूत करण्यासाठी डावपेच आखत आहेत. मूळ काँग्रेसचे आणि पसंतीने घराणेशाही असलेले पवार, त्यांची कन्या सुप्रिया सुळे या कामासाठी सक्षम असतील या आशेने प्रभावी उत्तराधिकारी तयार करू शकले नाहीत. सुप्रियाचे भविष्य वाचवण्यासाठी त्यांना महाविकास आघाडीला पुन्हा सत्तेत आणावे लागेल. काही काळापूर्वी त्यांनी 30 खासदार जिंकून आपला जनाधार सिद्ध केला आहे. ते सातत्याने बैठका घेत आहेत. त्यांनी आघाडी एकसंध ठेवली आहे आणि त्यांच्या छावणीतले पक्षांतर रोखले आहे.

आज 288 सदस्यांच्या विधानसभेत 150 हून अधिक जागा जिंकण्याचे मोठे आव्हान सर्वात साधनसंपन्न नेते मानल्या जाणाया पवारांसमोर आहे. त्यांनी मविआ मित्रपक्षांना जवळपास समान जागा मिळवून पहिली फेरी जिंकली आहे. निवडणुकीत किंग मेकर म्हणून त्यांचा दर्जा पणाला लागला आहे. पवार ही एक दुर्मिळ राजकीय जात आहे. सहा दशकांच्या कारकिर्दीच्या शेवटच्या टप्प्यातही त्यांची व्याख्या करता येत नाही. वय आणि दु:खाने त्यांचा वेग मंदावला जरी असला तरी त्यांचे मनोबल नेहमीप्रमाणेच तीक्ष्ण आहे. भारतातील सर्वात समृद्ध राज्यात मोदींची प्रगती रोखण्यासाठी आणि भाजपला विंध्येच्या उत्तरेकडे ढकलण्यासाठी ते संपूर्ण विरोधकांचे नेतृत्व करत आहेत. पवार जन्माने मराठा आणि श्रद्धेने खरे काँग्रेसवासी आहेत. त्यांनी अर्धा डझनहून अधिक वेळा आपले राजकीय मित्र बदलले असतील, परंतु महाराष्ट्रातील अत्यंत फुटीरतावादी आणि ध्रुवीकरणाच्या परिस्थितीत सर्वांना एकत्र आणणारी ती एकमेव व्यक्ती आहे. प्रकृती अस्वास्थ्यामुळे त्याचा आवाज क्षीण झाला आहे, तरीही त्याची कुजबुज सिंहाच्या गर्जनेपेक्षा जास्त आहे.

पवारांचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यांच्या कट्टर शत्रूंनाही मिठी मारण्याची क्षमता त्यांच्यात आहे कारण त्यांचे सौम्य राजकीय आचरण आणि सन्माननीय नम्रता विश्वासार्हता आणि प्रशंसा निर्माण करते. ते असभ्य भाषा वापरत नाहीत किंवा सार्वजनिक ठिकाणी रागावत नाहीत. पवारांचा फॉर्म्युला मित्र किंवा विरोधकांना समजू शकलेला नाही. 2015 मध्ये नवी दिल्ली येथे त्यांच्या 75 व्या वाढदिवसाच्या सोहळ्यात, तत्कालीन राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी, मोदी आणि सोनिया गांधी मुंबईच्या बेफिकीर राजाचे स्वागत करण्यासाठी उपस्थित होते. मोदींनी पवारांच्या पक्षाला ‘नॅचरली करप्ट पार्टी’ म्हटले होते. त्या दिवशी ते म्हणाले, ‘शरद पवार हे विधायक राजकारणाच्या युगात जन्मलेले राजकारणी आहेत.’

शरद पवार जास्तीत जास्त वेळ सर्जनशील कार्यात घालवतात. त्यांनी सहकार चळवळ आणि त्यांचे राजकीय जीवन यात समतोल साधला. एक दशक असे होते जेव्हा मुंबईच्या अंडरवर्ल्डने महाराष्ट्रात निराशा आणली, पण शरद पवारांनी मुंबई वाचवली. त्यांच्यात एक असा शेतकरी आहे, जो बदलते हवामान ओळखण्यास सक्षम आहे. या गुणवत्तेचा वापर ते राजकारणात अतिशय प्रभावीपणे करतात.
राजकारणातील या प्रमुख चेहऱयाने 1978 मध्ये महाराष्ट्रातील काँग्रेस सरकार पाडून वयाच्या 38 व्या वर्षी मुख्यमंत्री झाल्यापासून बराच पल्ला गाठला आहे. 1996 मध्ये त्यांनी नरसिंह राव यांना सर्वोच्च पदासाठी आव्हान दिले होते. सीताराम केसरी यांची हकालपट्टी केल्यानंतर त्यांना काँग्रेस अध्यक्ष बनवण्यात आले नाही, तेव्हा त्यांनी सोनियांच्या परदेशी वंशावर प्रश्न उपस्थित करत पक्ष सोडला. तरीही ते 2004 मध्ये केंद्रीय मंत्री झाले आणि यूपीए अध्यक्ष म्हणून स्वीकारले गेले. काँग्रेसनेही त्यांचा महाराष्ट्रातील आघाडीचा निर्विवाद नेता म्हणून स्वीकार केला आहे. माविआ पूर्णपणे त्याच्या संघटनात्मक कौशल्यांवर अवलंबून आहे आणि लोकांशी कनेक्ट आहे. गंमत अशी की, नुकतेच पंतप्रधानपदाच्या शर्यतीत आघाडीवर असलेले पवार आपली छोटी जागा वाचवण्यात व्यस्त आहेत. त्याचा वारसा आणि वंश जपण्याचा हा त्याचा शेवटचा लढा आहे. मोदींचा दिल्लीचा रस्ता पवारांच्या मुंबईतून जातो का, हा मोठा प्रश्न आहे.

: मनीष चंद्रशेखर वाघ