लोकसभा निवडणुकीनंतर लगेचच झालेल्या जम्मू-काश्मीर आणि हरियाणा या दोन राज्यांच्या विधानसभा निवडणुकीत विरोधकांनी ज्या पद्धतीने प्रचार केला आणि मतदानानंतरच्या एक्झिट पोलच्या आकडेवारीवरून भाजपच्या पराभवाचा आणि काँग्रेस आघाडीच्या यशाचा अंदाज बांधला गेला. भाजप आता कमकुवत झाल्याचे संकेत मिळत होते.
भाजप नेतृत्वाच्या कमकुवतपणाबाबत वेगवेगळे किस्से पसरवले जात होते. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ आता भाजपचा ताबा घेणार असून आता नरेंद्र मोदी निवडीने नव्हे तर संघाच्या मर्जीने भाजपचे अध्यक्ष होतील, असे बोलले जात होते. एका झटक्यात, या सर्व कल्पना पातळ हवेत नाहीशा झाल्या आहेत. जम्मू-काश्मीर आणि हरियाणाच्या निवडणुकीच्या निकालांनी सर्व काही बदलून टाकले आहे. लोकसभा निवडणुकीतील पराभवाच्या धक्क्यातून भाजप बाहेर आला असून त्यांच्या नेत्यांचे आणि कार्यकर्त्यांचे मनोबल निश्चितच उंचावणार आहे.
सर्व अंदाज खोटे ठरवत भाजपने हरियाणातील निवडणूक जिंकली आहे. हरियाणाच्या इतिहासात सलग तिसऱ्यांदा एका पक्षाची सत्ता येण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. यापूर्वी कधीही कोणत्याही पक्षाला सलग तीन वेळा विजय मिळाला नव्हता. या राजकीय इतिहासासोबतच इतरही अनेक गोष्टी होत्या ज्यामुळे भाजप बॅकफूटवर असल्याचे दिसून आले. भाजपने मार्चमध्ये मुख्यमंत्री बदलले होते, त्यामुळे मनोहर लाल खट्टर यांच्या साडेनऊ वर्षांच्या सरकारच्या विरोधात बरीच अँटी इन्कम्बन्सी असल्याचे दिसत होते.
त्यानंतर लोकसभा निवडणुका झाल्या तेव्हा भाजपचा 10 पैकी 5 जागांवर पराभव झाला. काँग्रेसने शून्यातून पाच जागांवर मजल मारली, यामुळे काँग्रेस पुढे आहे आणि भाजप पिछाडीवर आहे, असा संदेशही दिला. निवडणुकीत भाजप जिंकण्यासाठी लढत होता, तर काँग्रेसचे नेते मुख्यमंत्री होण्यासाठी लढत होते. काँग्रेसचा विजय एवढा निश्चित मानला जात होता की, संपूर्ण निवडणुकीत मुख्यमंत्री कोण होणार यावरून चुरस होती.
भाजपचा पराभव होईल, अशी जनमानसाची धारणा होती आणि राज्यातील भाजप नेतेही फारसे आश्वस्त दिसत नव्हते. असे असतानाही भाजपच्या केंद्रीय नेतृत्वाने पूर्ण ताकद लावली. सूक्ष्म व्यवस्थापनासाठी प्रयत्न केले गेले आणि सामाजिक समीकरणे तयार करण्यासाठी बरेच प्रयत्न केले गेले. भाजपचे निवडणूक प्रभारी धर्मेंद्र प्रधान यांच्यापासून ते पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि केंद्रीय गृहमंत्री अमित शहा यांच्यापर्यंत त्यांनी सर्वतोपरी प्रयत्न केले. लढाई हरत असल्याचे दिसत असले तरी कसे लढायचे हे भाजप नेत्यांनी दाखवून दिले. त्यामुळे भाजपच्या राजकारणाला खूप बळ मिळणार आहे. हरियाणावर टेबल फिरवून भाजपने महाराष्ट्र आणि झारखंड निवडणुकीसाठी आपल्या कार्यकर्त्यांमध्ये नवा उत्साह संचारला आहे आणि आपल्या समर्थकांचे मनोबलही उंचावले आहे. या निकालाचा परिणाम दिल्लीत चार महिन्यांनी होणाऱ्या विधानसभा निवडणुकीतही दिसून येणार आहे.
हरियाणाशिवाय जम्मू-काश्मीरचा निकालही भाजपसाठी फारसा निराशाजनक नाही. 29 जागा जिंकल्या आहेत. गेल्या वेळी त्यांना 25 जागा मिळाल्या होत्या. तो काळ होता जेव्हा नरेंद्र मोदींची जादू शिगेला पोहोचली होती. मे 2014 मध्ये त्यांनी केंद्रात सरकार स्थापन केले आणि त्यानंतर जम्मू आणि काश्मीरमध्ये विधानसभा निवडणुका झाल्या, ज्यामध्ये भाजप 25 जागांसह दुसरा पक्ष बनला.
यावेळी भाजपने 29 जागा जिंकल्या आहेत. ते सरकार स्थापन करण्याच्या स्थितीत नसले तरी या निवडणुकीपर्यंत जम्मू भागात बलाढ्य समजल्या जाणाया काँग्रेसला यामुळे खूप कमकुवत झाले. जम्मू-काश्मीरमध्ये काँग्रेसने एकूण सहा जागा जिंकल्या आहेत. फारुख आणि ओमर अब्दुल्ला यांच्या पक्ष नॅशनल कॉन्फरन्सने स्वबळावर 41 जागा जिंकल्या आहेत. लक्षात ठेवा की गेल्या वेळी दुसरा प्रादेशिक पक्ष पीडीपी 28 जागांसह सर्वात मोठा पक्ष होता. यावेळी नॅशनल कॉन्फरन्स हा सर्वात मोठा पक्ष आहे. भाजपने आपले स्थान कायम ठेवले आहे.
विधानसभेच्या या दोन निकालांचा मोठा परिणाम होणार आहे. याचा परिणाम भाजपच्या अंतर्गत राजकारणावर तसेच संघ आणि भाजपमधील संबंधांवर होणार आहे. लोकसभा निवडणुकीनंतर राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या प्रमुखांपासून ते भाजपच्या विचारवंतांपर्यंत सर्वांकडून मोदींबद्दल जे टोमणे मारले जात आहेत ते नक्कीच कमी होतील. पुढील महिन्यात महाराष्ट्र आणि झारखंड या आणखी दोन राज्यांमध्ये विधानसभा निवडणुका होणार असून, या निकालांचा परिणाम त्या राज्यांमध्येही दिसून येईल.
या दोन राज्यांमध्ये भाजपला एक नवा मंत्र मिळाला आहे आणि तो म्हणजे जर भव्य थीम नसेल किंवा मोठी कथा नसेल तर कथन तयार करण्याऐवजी सूक्ष्म व्यवस्थापनाद्वारे निवडणुका कशा जिंकता येतील. हरियाणात टेबल फिरवण्यासाठी भाजपने तळागाळात जबरदस्त व्यवस्थापन केले आहे आणि त्यासोबतच सामाजिक समीकरणही वाढवले आहे. याचा उपयोग त्या आगामी निवडणुकीतही करणार आहेत.
हरियाणाचा निवडणूक निकाल हा काँग्रेससाठी चिंतेचा विषय ठरावा, कारण हरियाणात काँग्रेससाठी जी सकारात्मक परिस्थिती पाहायला मिळते ती इतरत्र कुठेही पाहायला मिळत नाही. हरियाणात त्याच्यासाठी योग्य खेळपट्टी होती. तिथले राजकारण ठरवणारे तीन गट आहेत. सैनिक, शेतकरी आणि पैलवान हे तीन गट हरियाणाच्या राजकारणावर सर्वाधिक प्रभाव टाकतात आणि या तीन गटांमध्ये भाजपची कुप्रसिद्धी होती. हे तिन्ही गट काँग्रेसला मदत करत असल्याचे दिसत होते. असे असतानाही काँग्रेसला निवडणुकीत विजय मिळवता आला नाही. काँग्रेसने आत्मपरीक्षण करण्याची वेळ आली आहे. भविष्यातील निवडणुका यापेक्षा कठीण असतील. एवढी सोपी लढाई तिला जिंकता आली नाही, तर भविष्यातील लढायांमध्ये काय होणार?
: मनीष वाघ
